Reis Neuengamme 2022
Jaarlijks organiseert de Vriendenkring Neuengamme een meerdaagse busreis naar Neuengamme en een of meerdere buitenkampen. Met nabestaanden en andere geinteresseerden (en voorheen ook overlevenden) bezoeken we dan die plekken. Meestal in het voorjaar. In 2020 en 2021 heeft het bestuur die reizen moeten afblazen in verband met de coronapandemie. Begin 2022 zal bekeken worden wat in 2022 mogelijk zal zijn.
Verslag reis Neuengamme 2018
De Vriendenkring Neuengamme heeft van 1 t/m 4 november 2018 weer een educatieve reis naar Neuengamme georganiseerd. Tijdens deze reis werden we vergezeld door studenten die de opleiding tot docent geschiedenis volgen en een aantal van hun opleiders. Reisgenoot Joukje Noorman heeft onderstaand verslag geschreven. De volgende reis zal in 2020 plaatsvinden. Een videoverslag gemaakt door een van de studenten kunt u zien via deze link.
Verslag reis Neuengamme 2018
Op donderdag 1 november 2018 stapte ik in Amersfoort in de bus voor de reis naar o.a. “Gedenkstätte Neuengamme”. Nicole Duijkers had voor iedereen een duidelijke naamkaart gemaakt waarop ook een foto stond van degene voor wie ieder deze reis ging maken. Bij mij was dat voor mijn vader Jannes Noorman. Iedereen droeg zijn kaart tijdens deze reis. Het gaf mij een heel speciaal gevoel dat die foto op mijn hart rustte. Ook nu ik de kaart niet meer draag voel ik toch nog de aanwezigheid van mijn vader die tijdens de oorlog verdween en niet terugkwam. Waar niemand over sprak. Hij had vier broers die we nooit bij ons thuis hebben gezien of iets voor ons hebben gedaan. Mijn moeder en ook haar familie zwegen over mijn vader. Soms was het of hij nooit bestaan had.
Later hebben mijn broer Jitze, mijn man Ton en ik naspeuringen gedaan en zo kwamen we na een jarenlange zoektocht te weten wat mijn vader overkomen is. Op 9 november 1944 hield de verzetsgroep Tonnie Legger een bijeenkomst in ons huis in de Anna Paulownastraat 26 in Groningen. Omdat het spertijd was bleven vier mensen overnachten. Mijn moeder was met mijn twee broertjes en mij ondergedoken in Westerbork. Dus konden ze bij ons slapen want er stonden bedden leeg. In de vroege ochtend van de volgende dag werd ons huis door de Sicherheitsdienst overvallen. Frederik Dijkstra kon via het platte dak ontkomen, maar zijn broer Arie Dijkstra, de ondergedoken wachtmeester bij de marechaussee Jan Hoeder, de uit Engeland gedropte marconist Harm Koopmans en mijn vader Jannes Noorman werden gearresteerd en naar het Huis van Bewaring in Groningen afgevoerd. De dag erna werden mijn moeder en haar vriendin bij ons huis door Landwachters gevangen. Ook Karel Mans en Hendrik Jan Droppers, wachtmeester bij de Koninklijke Marechaussee uit Haren werden opgepakt.
Hoe eindigde het? Karel Mans kwam al snel weer vrij uit het hoofdkwartier van de Sicherheitsdienst, het Scholtenshuis. Mijn moeder en haar vriendin werden tegen Kerst 1944 vrij gelaten uit het Huis van Bewaring. Ons huis was bezet maar mijn Pake kwam ons halen en we kregen onderdak in zijn huis in Enschede. Harm Koopmans werd later overgebracht naar het Huis van Bewaring in Zwolle. Op 8 maart 1945 werd hij doodgeschoten bij Woeste Hoeve.
Bij de 110 mensen die op 16 januari 1945 op transport naar Neuengamme werden gezet bevonden zich Jannes Noorman, Jan Hoeder, Arie Dijkstra en Hendrik Jan Droppers. De eerste drie hadden Torsperre gekregen. Dat betekende de doodstraf. Zij zijn (volgens Feico Kamphuis) rond 21 februari 1945 in de arrestbunker van concentratiekamp Neuengamme opgehangen. Hendrik Jan Droppers werd in het buitenkamp Veddel te werk gesteld. Hij overleed op 9 maart 1945 en ligt op het Nederlandse oorlogskerkhof van de begraafplaats Ohlsdorf in Hamburg begraven. Omdat het transport dat op 16 januari uit Groningen vertrok de leidraad zou zijn voor deze reis van de Vriendenkring Neuengamme, had ik besloten om mij voor deze reis op te geven. Op deze reis gingen niet alleen leden van de Vriendenkring Neuengamme mee, maar ook studenten die op de lerarenopleiding geschiedenis studeren en een aantal leerkrachten van hen. Een reisgezelschap van 60 personen. Na de lange busreis en een goede maaltijd maakten we twee kringen waarin de nabestaanden, onder leiding van onze voorzitter Martine Letterie, hun verhaal vertelden terwijl de studenten daarnaar luisterden. Zo maakten we kennis met elkaar.
De vrijdag daarna werd de Gedenkstätte Neuengamme bezocht. Het was zonnig weer. Boven het kamp joegen grote, witte wolken in snelle vaart over het vroegere concentratiekamp dat nu een herdenkingsplaats is. Ik keek uit over het immense terrein waar keurig strakke rijen van opgesloten steenbrokken de fundamenten aangeven van de vroegere houten barakken. Dat spiegelde zich nu in de glinsterende waterdruppels van die grote wolken. Tijdens de oorlogsjaren weerspiegelden de wolken een heel ander beeld. Op een tekening van de Deense gevangene Sörensen kun je zien hoe het kamp er toen uit zag. En door de getuigenissen van gevangenen, die het kamp overleefden, kunnen we ons enigszins voorstellen wat zich daar afspeelde. Weergaloze wreedheid, ellende, honger, ziekte, creperende muzelmannen. Met af en toe een sprankje goedheid.
Zaterdag reed de bus ons naar de Hannoverse Bahnhof in Hamburg. Vanaf dat treinstation werden Joden, Roma en Sinti met treintransporten naar het Oosten gedeporteerd. Als onderdeel van de Gedenkstätte Neuengamme wordt daar een groot monument neergezet om die weggevoerde mensen te gedenken. Een deel is al klaar. Langs het spoor staat een lange rij grote tafels van beton. Onder glas staan alle transporten vermeld die hier vandaan vertrokken met daarachter alle namen van de mensen die die dag weggevoerd werden . Het geeft een huiveringwekkend beeld van het grote aantal mensen die vernietigd gingen worden. Vorig jaar is dat deel van het herdenkingsmonument onder veel belangstelling opengesteld.
Op zondag begon de terugreis met een bezoek aan de Nederlandse oorlogsbegraafplaats op Ohlsdorf in Hamburg. Daar legden twee mensen een krans namens de Vriendenkring. Iedere deelnemer kreeg daarna een roos om die op een graf te leggen. Ik wist dat Hendrik Jan Droppers daar een graf heeft maar ik wist geen grafnummer. Martine Letterie deed in de bus al een oproep aan de studenten om me te helpen zoeken. Zo was dat graf snel gevonden en kon ik mijn roos bij hem neerleggen.
Dit is een heel kort verslagje van een reis waar we nog veel meer bijzondere plaatsen bezocht hebben. De sfeer in de groep is steeds heel vriendelijk en warm geweest. En gelukkig waren ook veel vrolijke en gezellige momenten. Dat kwam mede door de nauwkeurige voorbereiding van de reis en de goede begeleiding. Hartelijk dank daarvoor!
Verslag reis 2017 (24-11 t/m 27-11) - door Raymond Leffelaar
Even voorstellen, mijn naam is Raymond Leffelaar. Ik ben sinds drie jaar de partner van Shie On Bavelaar, bestuurslid van de Vriendenkring Neuengamme. Toen wij net samen waren kwamen al snel een gedrevenheid en passie samen die je zeker in deze tijd eigenlijk niet veel meer tegenkomt. De gedrevenheid van Shie On, omdat haar vader Bertus Bavelaar in 1944-1945 in Neuengamme verbleef. En mijn passie, omdat ik al jaren geïnteresseerd ben in de Tweede Wereldoorlog en specifiek West-Europa. Mensen vragen mij vaak wat mijn reden is dat ik al vanaf mijn jeugd deze interesse heb. Eerlijk gezegd vind ik dat een moeilijke vraag. Het meest voor de hand liggend is natuurlijk het feit dat je niet wil dat zo een afschuwelijke tijd zich herhaalt. En ja, de invloed van mijn vader heeft hier ook zeker in meegespeeld. Mijn primaire vraag is, hoe heeft dit allemaal kunnen gebeuren en welke gedachten moeten de mensen gehad hebben om tot zekere acties en reacties over te gaan. Naast de miljoenen slachtoffers die de oorlog met zich mee heeft gebracht, de pijn van de overlevenden na de oorlog en niet te vergeten de familie en vrienden van slachtoffers.
Vrijdag 24 november 2017
We waren vroeg aanwezig bij het station in Amersfoort waar de start van de reis plaats vond. De bus kwam uit Nieuwleusen, waar al enige passagiers waren ingestapt. Na een kleine vertraging kon de reis beginnen. De eerste bestemming was Putten. In een van de twee kerken, de ‘oude kerk’ waar de mannen werden vastgehouden, werd ons de tragedie van Putten verteld door bestuurslid Pieter Dekker van de stichting Oktober 1944. Het boek ‘Van naam tot nummer’ geeft het hele verhaal weer. Tijdens de uitleg weer een moment dat ik denk, wat heeft zich hier toch afgespeeld? De vrouwen en kinderen uit de andere kerk, die ’s avonds wat eten mochten brengen bij de mannen en velen die de mannen de dag erna niet meer terug zien. Daarna een kort bezoek aan het museum en het monument met het alom bekende beeld, het vrouwtje van Putten, van de Haarlemse kunstenaar Mari Andriessen.
Terug in de bus merkte ik dat iedereen onder de indruk was. Zeer begrijpelijk! Via de afdeling ‘zorg en welzijn’ tijd voor een kopje koffie en een stroopwafel. De meeste reizigers waren hier erg aan toe. Arend Hulshof vertelde over zijn boek ‘Rijpstra’s ondergang’ en las enkele passages voor. Via Groningen, waar de laatste reisgenoten instapten, kwamen we in de namiddag aan in Hamburg, in het Panorama Inn Hotel. Even opfrissen, een drankje bij Einstein en vervolgens een goed georganiseerd diner aan de overkant van het hotel bij het andere Panorama hotel.
Zaterdag 25 november 2017
Vroeg opgestaan om er in ieder geval voor te zorgen dat we niet als laatste aan de ontbijttafel aan zouden schuiven! En toch waren velen ons al voor. Mijn ervaring van de vorige twee jaren was dat ik goed moest ontbijten. Er zou een lange dag volgen, met veel emotionele momenten. Na het ontbijt reden we met de bus richting Neuengamme.
Martin Reiter gaf een indrukwekkende rondleiding door het museum van Neuengamme. Elk jaar komen nieuwe situaties aan het licht. Het lijkt wel alsof er steeds meer puzzelstukjes op zijn plek vallen! Na een stevige, goed verzorgde lunch weer op weg met de bus naar Hamburg, de Sint Nikolaikerk. Ook een kort bezoek aan het buitenkamp Spaldingstrasse. Arend Hulshof vertelde mij later dat hij zelf ook in de jeugdherberg heeft gelogeerd voor het schrijven van zijn boek (Rijpstra’s ondergang). Voor hem een moeilijke nacht als achterkleinkind en niet echt voor herhaling vatbaar.
In de middag, rond vijf uur, kreeg iedereen van Martine de ruimte en gelegenheid om in eigen woorden zijn/haar verhaal te doen. Ik moet eerlijk zeggen dat dit mij het meest heeft geraakt gedurende deze reis. Met een perfecte ondersteuning van Martine, vertelden velen hun bijzondere verhalen. Er werd met veel respect en interesse geluisterd. Het leek alsof de sprekers zich op een bepaalde manier veilig voelden bij de lotgenoten.
Zondag 26 november 2017
Martin Reiter gaf tijdens de busrit in de omgeving van Neuengamme uitleg over hoe het in de oorlogsjaren geweest moest zijn voor de Duitse bevolking in het gebied. Duidelijk en meerdere malen gaf hij aan dat de mensen die hier toen woonden wel degelijk wisten wat zich hier had afgespeeld. Ook afzettingen uit die tijd waren bij de bruggen nog steeds aanwezig. Weer zo een moment van koude rillingen. Hoe is dit toch mogelijk geweest? Laten we eerlijk zijn, heeft de mens hier iets, maar dan ook iets van geleerd?
’s Middags gaf Edwin Vrielink een lezing over het buitenkamp Husum. Zelf hadden wij gekozen om naar de afgravingen van de klei voor de stenen en de steenfabriek zelf te gaan. Een moment van respect voor de vader van Shie On. Aan het einde van de middag volgde een bezoek aan het "Haus des Gedenkens" en de kranslegging bij de Gedenkstätte. Als afsluiting een mooi eerbetoon bij de vele gedenktekens.
Maandag 27 november 2017
Na het wederom prima ontbijt, uitchecken en met de bus naar de massale begraafplaats Ohlsdorf. Hier vond de jaarlijkse kranslegging plaats. Een mooie foto met alle mensen die aan de reis hebben deelgenomen. Op dat moment was ik toch even blij dat er nog zo veel mensen zijn, die stilstaan en respect tonen voor wat er in deze afschuwelijke tijd heeft plaatsgevonden.
Tot slot wil ik mijn dank uit spreken naar alle mensen die deze reis elk jaar weer organiseren en klaar staan voor de vriendenkring.